Միֆերի ապամոնտաժումը. Լեգենդ 4. Քոչարյանը ստեղծեց «շինարարական փուչիկը»
ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի շուրջ բազմաթիվ ստահոդ լեգենդներ են հորինվել, որոնցից մեկն էլ վերաբերում է «շինարարական փուչիկին»: Այլ կերպ ասած, այն շինարարական բումը, որ կար երկրում, որն ապահովում էր տնտեսական աշխուժություն, որն ապահավում էր տնտեսական աճ, ՀՀ նախկին վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի, էկոնմիայի նախարար՝ Ն. Երիցյանի թեթեւ ձեռքով որակվեց որպես «շինարարական փուչիկ»: Ձևակերպումը շատ արագ հոգեհարազատ դարձավ մի շարք լրատվամիջոցների, Տեր-Պետրոսյանական իշխանության տնտեսագետների, որոնք այն այլևս բաց չթողեցին։
«Շինարարական փուչիկ» արտահայտությունը սկսվեց շրջանառվել 2009 թվականից համաշխարհային ճգնաժամի տարիներին։ «Շինարարական փուչիկ» հասկացությունը դարձավ հայկական տնտեսագիտական մտքի ամենաքննարկվող թեման: Եւ հիմա տեղին է մեկ անգամ եւս շեշտել, որ «շինարարական փուչիկը» տնտեսագիտական կատեգորիա չէ միայն այն պատճառով, որ փուչիկ չի կարող ձեւավորել այն գործունեությունը, որը հանգեցնում է իրական ակտիվների ստեղծմանը:
Աշխարհում չկա այնպիսի կառավարություն, որը շինարարության տեմպերը կասեցնելու ծրագրեր հղանա ու իրագործի: Ու չկա նաեւ այնպիսի տեսություն, որը վտանգավոր կհամարեր շինարարության արագ աճը: Չկար, բայց հայտնվեց Հայաստանում: Ավելին, դրա հետ մեկտեղ սկսեցին Ռոբերտ Քոչարյանին մեղադրել նրա համար, որ Հայաստանը տնտեսական վերելք էր ապրում:
Առհասարակ հեշտ է եւ սեփական տեսանկյունից առավել օբյեկտիվ է չկարողանալու պատճառով չստեղծած արդյունքը, դրա բացակայությունը վերագրել ուրիշին, գտնել այլ մեղավորի ու հերոսաբար հրեշտակային անմեղությամբ պայքարել նշանակված մեղավորի դեմ, մանավանդ, երբ «մեղավորը» քեզ հետ գլուխ դնելու ցանկություն կամ ժամանակ չունի։ Բայց այս դեպքում դժվար է Ռոբերտ Քոչարյանին մեղադրել իր նախագահության տարիներին երկրում համարժեքը չունեցող շինարարական աշխատանքների կատարման համար՝ դրանք որակելով որպես «շինարարական փուչիկ»։ Ընդհանրապես անհասկանալի եւ դատարկ են «շինարարական փուչիկ» հորինողների փաստարկները։
Ի՞նչ են ուզում ասել «շինարարական փուչիկի» սցենարիստները, ի՞նչ էր պետք անել այդ «չարիք» «շինարարական փուչիկը» վաղաժամ պայթեցնելու համար (եթե դա կար)։ Կանգնեցնե՞լ շինարարությունը երկրում, վիժեցնե՞լ ներդրումային նախագծերը։ Հետաքրքիր է, թե շինարարական փուչիկ արտասանողներից ո՞վ էր պայքարելու շինարարության դեմ, եթե պետության ղեկավար լիներ։ Անհասկանալի է, թե ինչպես կարելի է երկրում հսկայածավալ, լայնամասշտաբ ներդրումներ բերող գործընթացին՝ շինարարության ակիտվությանն, անվանել շինարարական փուչիկ եւ դրա վրա եզրակացություններ անել։
1997 թվականի կապիտալ շինարարության ծավալները, 57 մլրդ դրամից աճելով, հասել են 2007-ին 667,3 մլրդ դրամի (2004-ին՝ 276,4 մլրդ, 2005-ին՝ 435,1 մլրդ, 2006-ին՝ 643,8 մլրդ)։
Օտարերկրյա ներդրումների՝ 1991-1997թթ․ գումարային ծավալը 125.9 մլն դոլար, 1998-2007թթ․՝ 3,651 մլրդ դոլար։
1998-2006թթ․ ընթացքում աղետի գոտու վերականգնման ծրագրերի շրջանակներում իրականացված շինարարական աշխատանքների շնորհիվ ավելի քան 20.000 ընտանիք բարելավել է բնակարանային պայմանները։
Ընդամենը փոքրիկ հիշեցում նրանց համար, ովքեր մոռացել են եւ տեղեկանք նրանց համար, ովքեր չգիտեն. Ռոբերտ Քոչարյանի ջանքերի շնորհիվ ամբողջովին, հիմնովին նորոգվել են Առնո Բաբաջանյանի անվան համերգասրահը, Սունդուկյանի անվան ակադեմիական թատրոնը, Արամ Խաչատրյանի անվան մեծ համերգասրահը, կառուցվել է Բարեկամության էստակադան (մի պահ պատկերացրեք, թե ինչ կլիներ երթեւեկության հետ այդ հատվածում հիմա, եթե այն ժամանակին կառուցված չլիներ), ամբողջությամբ թարմացվեց, նորոգվեց Հանրապետության հրապարակն ու Աբովյան փողոցը, Սախարովի հրապարակը, Իսակովի փողոցը, կառուցվեց Էրեբունին Արաբկիրին կապող ավտոճանապարհը, որով բեռնաթափվեց կենտրոնական հատվածի երթեւեկությունը:
Շատերն այսօր ձեւացնում են, թե չեն հիշում, որ Հյուսիսային պողոտայի կառուցման նախաձեռնությունը պատկանում է հենց Ռոբերտ Քոչարյանին: Երեւանի կենտրոնը խարխուլ, առնետներով լեցուն տնակների եւ կածան հիշեցնող փողոցների փոխարեն ստացավ մի կառույց, որով հիանում են մեր քաղաքի հյուրերը:
Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտոնավարման օրոք կառուցվեցին միջպետական նշանակության ունեցող ճանապարհներ, դրանք հիմնովին նորոգվեցին, կառուցվեց Դիլիջանի ոլորանների թունելը, որի կառուցումը խորհրդային տարիներին այդպես էլ չավարտվեց:
Այնքան շինարարություն, որքան եղել է Քոչարյանի ժամանակ Հայաստանում, աղետի գոտում, չի եղել ոչ մի ժամանակ։ Եվ դատելով զարգացումներից՝ այն երկար ժամանակ դեռ մնալու է չհաղթահարված ցուցանիշ։
Ցանկացած իշխանություն նախ պետք է կարողանա այսպիսի ցուցանիշներ ապահովել, հետո պնդել, որ տնտեսական հեղափոխություն է անում, կախարդական փայտիկ էլ ունի։ Ծրագրված 4,9 տոկոս տնտեսական աճով տնտեսական հեղափոխությո՞ւն, թե՞ խոստումներով լի կախարդական փուչիկ։
Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության տարիներին սկսվեց բնակելի շենքերի բուռն կառուցումը, որը թույլ տվեց շատ-շատերին լուծել բնակարանային խնդիրը, թույլ տվեց խուսափել սոցիալական խորը ճգնաժամից, քանի որ հետխորհրդային շրջանում չէր կառուցվել ոչ մի նոր շենք, իսկ տասնյակ հազարավոր երիտասարդ ընտանիքներ բնակարանի խնդիր ունեին:
Ի վերջո, շինարարաության վերելքը նպաստեց նաեւ իրական ներդրումների աճին: Ընդ որում, այնպիսի եւ հսկայածավալ, որի արդյունքներն իրենց վրա զգում էին երկրի բնակչության գրեթե բոլոր շերտերի ներկայացուցիչները:
Հատուկ պետք է ընդգծել, որ եթե չլիներ շինարարության ծավալների կտրուկ աճը, ապա երկրում չէին աշխուժանա այնպիսի ճյուղեր, ինչպիսիք են շինանյութերի արտադրությունը, կահույքագործությունը, կենցաղային տեխնիկայի շուկան, շինգործիքների արտադրությունը, բացի այդ չէին աշխուժանա կերամիկական առարկաների, սանտեխնիկայի, շատ ու շատ այլ բիզնեսներ:
Միաժամանակ այս ամենը հանգեցրեց նրան, որ կտրուկ նվազեց գործազրկությունը, կարելի է ասել վերացավ գործազրկությունը բարձրորակ եւ միջին շինարարների, էլեկտրիկների, սանտեխնիկների շրջանում: Այդ տարիներին իր գործի լավ մասնագետ գտնելը լուրջ խնդիր էր եւ սա էլ հանգեցրեց նրան, որ բազմաթիվ երիտասարդներ, որոնք այս կամ այն պատճառով մասնագիտություն չունեին, արհեստի չէին տիրապետում, սովորեցին այս կամ այն գործը:
Տնտեսագիտության մեջ գոյություն չունի «շինարարական փուչիկ», բայց գոյություն ունի «հիփոթեքային փուչիկ» հասկացությունը, որին մենք արդեն իսկ բախվում ենք:
Հիփոթեքային վարկերի տոկոսադրույքներն իջնում են, իսկ բնակարանների, տների գներն աճ են արձանագրում, քանի որ շինարարություն գոյություն չունի: Հիփոթեքային վարկով տուն գնողների թիվն այս կամ այն պատճառով աճում է, իսկ նոր բնակարաններ, նոր տներ անհրաժեշտ կամ բավարար քանակով չեն կառուցվում:
Եւ հիմա Հայաստանը բախվում է «հիփոթեքային փուչիկի» հետ: Բացի այդ, շուկան ծանր հարված է ստանալու նաեւ կառավարության կողմից իրականացվող անհասկանալի գործողությունների արդյունքում: Երբ որոշում ես գնալ գույքահարկի բարձրացման ճանապարհով, երբ ամեն ինչ անում ես, որ տուն, բնակարան պահելու ծախսերը կտրուկ աճեն, ապա բնակարան գնելու ցանկություն քչերը կունենան, բացի այդ, նրանք, ովքեր բնակարաններ ունեն, բայց ապրում եւ աշխատում են Ռուսաստանում, ԱՄՆ-ում, Ղազախստանում, Ֆրանսիայում, ԱՄԷ-ում, հաստատ ամեն ինչ անելու են այդ բեռից ազատվելու համար: Շուկան քանդվելու է, փլվելու է, որի մասին պոպուլիստ իշխանությունները, կարծես թե, չեն էլ մտածում:
Եւ վերջում ամենակարեւորի մասին՝ բուռն շինարարությունը, ոմանց կողմից հեգնանքով շեշտվող «շինարարական փուչիկը» հանգեցրեց նրան, որ արտագաղթը, բառիս բուն իմաստով կանխվեց, սկսվեց ներգաղթ: Ավելին, նույնիսկ այլեւս Ռուսաստան արտագնա աշխատանքի մեկնողների թիվը կտրուկ նվազեց: Հաճելի եւ օգուտով էր Հայաստանում մնալը եւ խոսելը: Սրանում համոզվելու համար, ուղղակի նայեք վիճակագրական չոր թվերը. Միայն և միայն 2005-2007 թվականներին է Հայասանում եղել ներգաղթ։ Ինչու՞. Որովհետեւ եղել է աշխատանք, այդ թվում բուռն զարգացող շինարարական ոլորտում։
Սա է իրականությունը, իսկ մնացածը սեփական տապալումները ուրիշի վրա բարդելու պարզ ցանկություն։ ՉԻ ստացվելու։
Վիգեն Երեմյան
«Իմ ձայնը» նախագիծ
Հավանաբար ԱԱԾ աշխատողները գտել իշխանությանը լոյալ քահանաների, իրենց են դիմել, ինձ չեն դիմել. Տեր Նշա...
Տարոն Մարգարյանը կգործուղվի Մոսկվա
44-օրյա պատերազմը սկսվել է երկու պատճառով․ Հայաստանի խորհրդարանի փոխնախագահ
Բագրատ Սրբազանի խափանման միջոցը փոխելու միջնորդություն է ներկայացվել
Պոլսո Հայոց Պատրիարքը չի հստակեցնում՝ դե՞մ է Կաթողիկոսի հեռացման պահանջին, թե ոչ
«Ձեր ուսանողը չեմ, որ ինձ հարցեր տաք», «Պարտավոր եք դրսևորել պատշաճ վարքագիծ, ավել բան մի՛ ասեք»
Սի Ծինփինը ներկայացրել է Չինաստանի դիրքորոշումը Ուկրաինայի հակամարտության խաղաղ կարգավորման վերաբերյ...
«Հերյուրանք է». Գագիկ Բեգլարյանը՝ Ավինյանի համար ձայներ ապահովելու եւ փողերի լվացման մասին
Խիստ ծանր հիվանդություններից բացի բոլորը պետք է զորակոչվեն բանակ․ Գեղամ Նազարյան
Այո’, թող Արթիկի ՔԿՀ պետի տեղակալը և ընտանիքը հետևություն անեն. Գալյանը՝ Զորական գյուղում պատանու ծե...