Հայաստանում մտածում են արհեստական բանականությունը պետական գնումների համակարգ մտցնելու մասին. ի՞նչ է սա նշանակում
Բայց ամեն ինչի մասին հերթով...
Առաջին քայլերը
Հայաստանի բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Մխիթար Հայրապետյանը վստահ է, որ ԱԲ-ն առաջիկայում շատ կարևոր դեր կունենա պետական կառավարման ոլորտում բարեփոխումների հայեցակարգում։ Սակայն առայժմ Հայաստանում առաջին փուլում մտածում են պետական գնումների գործընթացում գործիքներ ներդնելու մասին։
«Որպես բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար՝ ես չեմ պատկերացնում արդյունավետ պետական գնումներ առանց այդ տեխնոլոգիաների ներդրման։ Այսօր մենք ինտենսիվ քննարկումներ ենք անցկացնում այն հայկական տեխնոլոգիական ընկերությունների հետ, որոնք արդեն հաջողակ են ԱԲ-ի գործիքների առաջմղման գործում։ Այս փուլում մենք փորձում ենք համապատասխան գործիքներ գտնել և առաջարկել ֆինանսների նախարարության մեր գործընկերներին։ Ինչպես գիտեք, ներկայումս պետական գնումների ոլորտում լուրջ բարեփոխում է իրականացվում։ Կարծում եմ, որ ԲՏԱ նախարարությունը կարող է դրական դեր խաղալ այս բարեփոխումների արագացման և արդյունավետության բարձրացման գործում»,- ասել է նա:
ԱԲ-ի ներդրում. Ինչպե՞ս է այն աշխատում
Ընդհանուր առմամբ, այն երկրներում, որոնք ԱԲ-ն ներդրել են պետական գնումների համակարգում, արհեստական բանականության գործիքներն օգտագործվում են տարբեր խնդիրներ լուծելու համար՝ գործընթացների ավտոմատացումից մինչև կոռուպցիայի դեմ պայքար: ԱԲ-ն կարող է ավտոմատացնել շատ սովորական առաջադրանքներ, ինչպիսիք են պահանջների մշակումը, փաստաթղթերի ստուգումումը և գնումների կառավարումը: Սա թույլ է տալիս արագացնել գործընթացները, նվազեցնել մարդկային սխալները և նվազեցնել վարչական ծախսերը:
ԱԲ-ն օգտագործվում է նաև մրցույթների և գնումների այլ ընթացակարգերի ընթացքում հավաքագրված տվյալների մեծ ծավալների մշակման համար: Սա թույլ է տալիս կանխատեսել գնումների կարիքները՝ հիմնվելով պատմական տվյալների վրա, բացահայտել միտումները, ինչը կօգնի ձեզ ավելի ճշգրիտ պլանավորել ձեր բյուջեն և նվազագույնի հասցնել ավելորդ ծախսերը, ինչպես նաև վերլուծել անցյալ գնումների արդյունավետությունը՝ ապագա որոշումները օպտիմալացնելու համար:
Արհեստական բանականությունը կարող է բարձրացնել թափանցիկությունը պետական գնումների գործընթացում, քանի որ ալգորիթմները կարող են հետևել, թե ով է առաջարկում, որքան և ինչ ապրանքներ կամ ծառայություններ են առաջարկվում, և ինչպես են բաշխվում պայմանագրերը:
Բլոկչեյն տեխնոլոգիաները կարող են օգտագործվել իրական ժամանակում բոլոր գործարքների և պատվերների անփոփոխությունն ու թափանցիկությունն ապահովելու համար։ ԱԲ-ի վրա հիմնված համակարգերը կարող են շարունակաբար վերահսկել և վերլուծել գնումների բոլոր փուլերը՝ բացահայտելու կասկածելի գործողությունները: Այսպիսով, ալգորիթմները կարող են բացահայտել մրցույթների անոմալիաները, ինչպիսիք են արհեստականորեն ուռճացված գները, մատակարարների ընտրության մանիպուլյացիաները կամ նրանց չարդարացված ֆավորիտիզմը:
Հնարավոր է նաև օգտագործել մեքենայական ուսուցում՝ օրինաչափությունները վերլուծելու և հնարավոր խարդախության սխեմաները կամ շահերի բախումը բացահայտելու համար: ԱԲ-ն օգնում է ավտոմատացնել մատակարարների ընտրությունը՝ հիմնված օբյեկտիվ չափանիշների վրա, ինչպիսիք են գինը, որակը և նախկին կատարողականը: Ալգորիթմները կարող են վերլուծել մատակարարների փորձը, հեղինակությունը, ֆինանսական դրությունը և պարտավորությունները կատարելու ունակությունը:
ԱԲ-ի ներդրումը մեծացնում է հավանականությունը, որ մրցույթները չեն շահի այն ընկերությունները, որոնք չեն կարող լավ կատարել պայմանագիրը կամ փոխկապակցված են պետական պաշտոնյաների հետ, ինչպես հաճախ է պատահում Հայաստանում։ ԱԲ-ն կարող է օգնել կառավարել մատակարարման և պայմանագրի կատարման հետ կապված ռիսկերը: Մասնավորապես, ԱԲ-ն կարող է օգտագործվել պայմանագրի կատարման գործընթացում հնարավոր խնդիրները կանխատեսելու համար, ինչպիսիք են ուշացումները կամ պարտավորությունների չկատարումը:
Մեդալի մյուս կողմը
Այնուամենայնիվ, ԱԲ-ի օգտագործումը ոչ միայն «լավ պատմություն» է. նույնիսկ հնարավոր չէ խոսել չարաշահումների ամբողջական վերացման մասին։ Պետական գնումների ոլորտում ԱԲ-ի ներդրումը նաև ռիսկերի նոր որակ է ներկայացնում՝ կապված պատասխանատուների կողմից հնարավոր չարաշահումների հետ։
Երբ ԱԲ-ն ներդրվի, կա ալգորիթմների կամ տվյալների շահարկման վտանգ անձնական շահի համար: Օրինակ, վերապատրաստման ալգորիթմների պատասխանատվությունը կարող է փոխանցվել «վստահելի» անձանց, որոնք կարող են համակարգում ներդնել կողմնակալ տվյալներ՝ մրցույթի արդյունքները կեղծելու համար: Սա հատկապես վտանգավոր է Հայաստանի նման երկրներում, որտեղ իրավական համակարգը թերզարգացած է, և չարաշահումներն ու նեպոտիզմը համատարած են:
«Պատասխանատու կողմերը կարող են խեղաթյուրել արհեստական բանականությանը վարժեցնելու համար օգտագործվող տվյալները: Արդյունքում որոշումներ կկայացվեն կողմնակալ ալգորիթմների կամ տվյալների անբավարար ստուգման հիման վրա, որն իր հերթին կտա արդյունքներ, որոնք հիմնված կլինեն առանձին պաշտոնյաների առևտրային շահերի վրա: Բացի այդ, որոշ ԱԲ համակարգեր կարող են լինել «սև արկղեր», ինչը դժվարացնում է նրանց որոշումները հասկանալի և բացատրել: Սա կարող է հանգեցնել մի իրավիճակի, երբ ԱԲ-ի որոշումները չեն կարող ստուգվել կամ վերահսկվել պատասխանատուների կողմից»,- գրում է Issues in Science and Technology-ն:
Նման տեխնոլոգիաների ներդրման հետ կապված ևս մեկ հրատապ և վտանգավոր խնդիր տվյալների արտահոսքի վտանգն է։ Պետական գնումները ներառում են մեծ քանակությամբ գաղտնի տեղեկատվության մշակում, այդ թվում՝ մրցույթների, պայմանագրերի, մատակարարների ֆինանսական պարտավորությունների և մասնակիցների անձնական տվյալների վերաբերյալ: Երբ այս տվյալները դառնում են ԱԲ համակարգերի մաս, լուրջ վտանգներ կան՝ կապված տվյալների արտահոսքի, մանիպուլյացիայի և չարտոնված մուտքի հետ:
ԱԲ համակարգերը, ինչպես ցանկացած այլ թվային հարթակ, կարող են թիրախ դառնալ հաքերների համար։ Մրցույթների և պայմանագրերի տվյալների չարտոնված մուտքը հատկապես վտանգավոր է, քանի որ տեղեկատվությունը կարող է օգտագործվել մանիպուլյացիաների համար, ինչպես օրինակ՝ պայմանագրերի պայմանները փոխելը կամ կոռուպցիայի համար պայմաններ ստեղծելը:
Բացի այդ, ԱԲ համակարգերը կարող են սխալներ թույլ տալ տվյալների մշակման ժամանակ, ինչը կարող է հանգեցնել արտահոսքի կամ տեղեկատվության սխալ բաշխման: Օրինակ, եթե ալգորիթմը պատշաճ կերպով չի մշակում տվյալների մուտքի հարցումները, կարող է առաջանալ մի իրավիճակ, երբ սահմանափակ թվով մարդկանց համար նախատեսված զգայուն տեղեկատվությունը հասանելի է դառնում ավելի լայն լսարանի համար:
Այսպիսով, ԱԲ-ի ներդրումը պետական գնումների համակարգ կարող է կարևոր քայլ լինել այս գործընթացի արդյունավետությունը բարելավելու, միջոցներ խնայելու և մատակարարների աշխատանքի օպտիմալացման համար: Սակայն այս տեխնոլոգիաների ներդրումը ենթադրում է նաև նոր ռիսկերի առաջացում՝ ինչպես չարաշահումների, այնպես էլ գաղտնի տվյալների արտահոսքի առումով։ Շատ երկրներ, ինչպիսիք են Չինաստանը, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ն, արդեն իսկ հաջողությամբ օգտագործում են արհեստական բանականությունը պետական գնումներում, և այդ երկրների փորձը կարող է արժեքավոր ուղեցույց դառնալ Հայաստանի համար։ Շատ փորձագետներ նշում են, որ կարևոր է ապահովել ԱԲ-ի ներդրման գործընթացում համապարփակ վերահսկողություն և թափանցիկություն՝ նվազագույնի հասցնելու ռիսկերը և ապահովելու, որ տեխնոլոգիան արդյունավետ օգտագործվի հանրային բարօրության համար:
Դաշտ են դուրս գալիս ձեւիստները
Հայաստանի քաղաքացիները հայտնվել են ռուսական անձնագիր ստացողների թոփ-5-ում
Ում դրոշը պետք է երեւա սահմանի այն կողմում
Քաղաքապետարանի ավտոբուսների մասնակցությամբ ամեն 2-րդ վթարի մեղավորը ավտոբուսի վարորդներն են
Երևան-Մոսկվա չվերթի ինքնաթիռում ոչ ադեկվատ վիճակում գտնվող ուղևորը ձերբակալվել է
61 միլիոն եվրո․ Մբապեն դատարանում հաղթել է ՊՍԺ–ին
Քիմ Քարդաշյանին ծաղրել են SKIMS-ի գովազդում չափից դուրս նիհար Սանտա Կլաուսի պատճառով
Լուկաշենկոն խոսել է նախագահի պաշտոնից հեռանալու մասին
ՍԱՏՄ-ն անհայտ ծագման միս է առգրավել ու ուղարկել ոչնչացման (տեսանյութ)
Հոգեբուժական փորձաքննությունը հաստատել է, որ Լարիսա Դոլինան վաճառել է բնակարանը հոգեկան անառողջ վիճա...