Կարծում եմ, բանակցությունների ոչ հաջող ընթացքն էր պատճառը, որ հայկական պատվիրակությունը ձեռնպահ մնաց մասնակցությունից: Դատելով հայտարարություններից՝ Հայաստանի պատվիրակության մասնակցության գինը որոշակի թվով գերիների վերադարձն էր, որի շուրջ, ցավոք, կողմերը չեն կարողացել համաձայնության գալ: Բնականաբար, դա չէր վերաբերում Արցախի նախկին ղեկավարությանը: Իմ դիտարկումներով՝ քննարկումներ և բանակցություններ եղել են, և հայկական կողմը կարող էր լեգիտիմորեն ապահովել իր ներկայությունը ՝ որոշակի թվով գերիների ազատ արձակման դիմաց, նաև հաշվի առնելով միջազգային կոչերն ու ճնշումները, բայց քանի որ ադրբեջանական կողմը հանձն չի առել ազատել անգամ սահմանափակ թվով գերիների, Հայաստանը ձեռնպահ է մնացել ացելելուց: Դրանով փակվել է նաև մյուս կարևոր հարցը՝ թե Հայաստանի ներկայացուցիչը այնտեղ գտնվելով, ի՞նչ խնդիրներ պետք է բարձրացներ:
Դրականն այն էր, որ գոնե այլ երկրների պատվիրակների կողմից այնտեղ բարձրացվեցին մարդու իրավունքներին առնչվող, այդ թվում ՝ հայ գերիների ու պատանդների հարցերը:
Դեռ ամառվանից Ադրբեջանի գլխավոր դատախազը հայտարարում է, թե Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության նկատմամբ նախաքննությունն ավարտվել է և գործերն ուղարկվել են դատարան, սակայն դատավարություններն այդպես էլ չեն սկսվում: Ձեր կանխատեսումներով, ե՞րբ կարող է սկվսել դատավարությունը:
Տարբեր կանխատեսումներով՝ դատավարությունները կարող են սկսվել 2025թ. ձմռանը կամ վաղ գարնանը: Հիմա արդեն, COP29-ի ավարտից հետո, ըստ ամենայնի, ադրբեջանական կողմը կենտրոնանալու է բանակցային գործընթացի վրա՝ փորձելով արտաքին գործընկերների մոտ «խաղաղության պայմանագրի» չստորագրման բեռը դնել հայկական կողմի վրա: Հավանական ենք համարում, որ տոնական օրերից հետո մեկնարկեն դատական գործընթացները, որոնք ևս կիրառվելու են որպես գործիք՝ բանակցային գործընթացի վրա ազդելու նպատակով: Ընթացքում հնարավոր են ձգձգումներ՝ նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ գործերը շինծու են, չկա ապացուցողական բազա, և որոշակի ժամանակ է պահանջվելու, որպեսզի Ադրբեջանի իրավապահ համակարգը ջանասիրաբար ապացույցներ կեղծի և դրանք ներկայացնի դատարանում՝ հանրության մեջ տպավորություն ստեղծելով, թե իբր կատարված արարքներն իրենց մեջ հանցակազմ են պարունակում:
Ռուբեն Վարդանյանի ընտանիքի միջազգային փաստաբան Ջարեդ Գենսերը վերջերս հայտարարեց, որ Ադրբեջան գլխավոր դատախազությունը չի թույլատրել նրա այցը Բաքու և հանդիպումն իր պաշտպանյալի հետ: Ձեր գնահատմամբ՝ ի՞նչ է հնարավոր անել, որպեսզի դատական գործընթացին միջազգային մասնագիտական ներկայություն ապահովվի: Արդյո՞ք նման հնարավորություն կա:
Այն, որ փաստաբանին թույլ չեն տվել, զարմանալի չէ, այլ բան կարծես սպասելի էր չէր: Նաև կարևոր է, որ փաստաբանն այդ մասին բարձրաձայնել է , և միջազգային իրավապաշտպան կառույցները, Ադրբեջանում հավատարմագրված դիվանագետները դրան պետք է ուշադրություն դարձնեն:
Ինչ վերաբերում է շինծու, բեմականացված դատավարություններին միջազգային ներկայությանը, ապա ես իմ հարցազրույցներից մեկում նշել էի, որ պետությունը, ըստ միջազգային մի շարք փաստաթղթերի, հնարավորություն ունի այլ երկրում բանտարկված իր քաղաքացիների համար հյուպատոսական ծառայության հասանելիություն ապահովել, այդ թվում՝ հասնել նաև դատավարության ընթացքում միջազգային ներկայության:
Հաշվի առնելով, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև դիվանագիտական հարաբերություններ չկան, համաձայն Հյուպատոսական հարաբերությունների մասին Վիեննայի կոնվենցիայի, կառավարությունը կարող է լիազորել երրորդ երկրի իր անունից հյուպատոսական ծառայություն մատուցելու իր կալանավորված քաղաքացիներին:
Բայց դա միայն պետության գործառույթ է, որը պարտավոր է իր քաղաքացիների ազատ արձակման վերաբերյալ արդյունավետ բանակցությունների վարել: Ինչ վերաբերում է իրավական ոլորտին, ապա այստեղ բավականաչափ աշխատանք տարվում է միջազգային համապատասխան կազմակերպությունների և իրավապաշտպան կառույցների հետ: