Թուրքիան առանց աղմուկի օկուպացրեց Ադրբեջանը
Ռուսական Военно-политическая аналитика հրատարակությունը հոդված է հրապարակել, որում անդրադարձել է տարածաշրջանային իրավիճակին և թուրք-ադրբեջանական համագործակցությանը: Հոդվածում մասնավորապես նշվում է, որ ինչ-որ մեկը սկսում է պատերազմները, մինչդեռ մյուսը դադարեցնում է այն: Լեռնային Ղարաբաղում երկարաժամկետ հակամարտությունն ավարտվել է Մոսկվայի, Բաքվի և Երևանի միջև կնքված եռակողմ հայտարարությամբ: Թուրքիան, որը տարածաշրջանը դրդել է պատերազմի, փորձում է Ադրբեջանից ռազմական աջակցության դիմաց ստանալ վերջինիս հրաժարումը ինքնիշխանությունից: Էրդողանի աշխարհաքաղաքական հավակնությունները բերում են Բաքվի լիակատար կախվածությանը Թուրքիայից, Ադրբեջանի կողմից տնտեսական անկախության կորստին, ադրբեջանական հասարակության դիմագծի կորստին:
Լուռ օկուպացիա
Թուրքիայի ռազմական ներթափանցումը Ադրբեջան սկսվել է ԽՍՀՄ փլուզումից անմիջապես հետո: Առաջինն ընդունելով Ադրբեջանի Հանրապետության անկախությունը և օգտվելով երկրում առկա քաղաքացիական հակասություններից, Ղարաբաղյան պատերազմից և Ռուսաստանի թուլացումից`պաշտոնական Անկարան սկսել էր ուժեղացնել իր աշխարհաքաղաքական և ուժային ներկայությունն այստեղ:
Թուրքական բանակի առաջին սպաները ժամանել են Ադրբեջան ՝ մասնակցելու նրա զինված ուժերի ռազմական վարժանքներին արդեն 1992-ի սեպտեմբերին: 1996 թվականին Ադրբեջանում սկսել է աշխատել թուրք խորհրդականների մշտական խումբ, որը համակարգում էր Թուրքիայի զինված ուժերի գլխավոր շտաբը:
Զգալի է նաև երկու երկրների ռազմատեխնիկական համագործակցությունը: Չնայած պայմանագրերի մեծ մասը գաղտնի է, առկա տեղեկատվության համաձայն, միայն 2006-2008թթ. Ադրբեջանը թուրքական Roketsan ընկերությունից 244 միլիոն դոլարով ձեռք է բերել տարբեր հրթիռային և հրետանային համակարգեր և զրահատեխնիկա, իսկ նվիրաբերված զենքի քանակը գնահատվում է 20 միլիոն դոլար: Թուրքիայից ներմուծվում են զենքի այնպիսի ժամանակակից մոդելներ, ինչպիսիք են Bayraktar TB2, MLRS TRG-300 Kaplan անօդաչու թռչող սարքերը, MAM-L դասի հակատանկային կառավարվող զինամթերքը: Վերջերս հայտնի է դարձել, որ առաջիկայում Բաքուն կստանա SOM գերճշգրիտ թևավոր հրթիռներ, որոնք ապագայում նախատեսվում է տեղադրել Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի ՄիԳ -29 կործանիչների և առաջնագծի Սու-24 ռմբակոծիչների վրա:
Ղարաբաղյան վերջին պատերազմում Ադրբեջանում էր մինչև 1500 թուրք զինծառայող: Թուրքական հետախուզական գործակալությունները գործում էին ի շահ ադրբեջանական բանակի: Ընդհանրապես, Անկարան, Ադրբեջանի տարածքում զորավարժությունների մշտական անցկացման, անձնակազմի վերապատրաստման, զենքի և ռազմական տեխնիկայի սպասարկման շնորհիվ, կարողացել է ապահովել իր զորքերի մշտական ներկայությունը Ադրբեջանում և վերահսկողություն սահմանել երկրի զինված ուժերի վրա:
Բայց Անկարայի գլխավոր երազանքը, իհարկե, սա չէ: 2010 թվականից ի վեր Թուրքիան սկսել է խոսել Ադրբեջանում իր ռազմաբազաների տեղակայման մասին: Պատճառը Ադրբեջանից Թուրքիա գնացող նավթագազատարների անվտանգությունն ապահովելու ենթադրյալ անհրաժեշտությունն էր: Այժմ, երբ Ալիևը կախվածության մեջ է ընկել «եղբայր» Ռեջեփից, մի շարք թուրքական լրատվամիջոցներ տեղեկություններ են հրապարակել Թուրքիայի՝ Գյանջա, Գաբալա և Կասպից ծովի ափին գտնվող Լենքորան քաղաքներում իր ավիաբազաները տեղակայելու ծրագրերի մասին: Ադրբեջանի ՊՆ մամուլի ծառայության ղեկավար Դարգյախլըն շտապել է հերքել այս տեղեկությունը՝ նշելով, որ «Ադրբեջանը Չմիավորման շարժման անդամ է», բայց, ինչպես ասում են, նստվածքը մնացել է:
Տնտեսական էքսպանսիա
Օգտվելով Ադրբեջանի՝ ՌԴ-ի և տարածաշրջանում նրա գործընկերների հետ տնտեսական հարաբերություններում առկա բարդություններից, Թուրքիան փորձում է «տնտեսության փրկչի» դերը խաղալ: Դրանով թուրքերը իրականում լուծում են միայն Կասպյան տարածաշրջան և հետո Կենտրոնական Ասիա ներթափանցելու իրենց աշխարհաքաղաքական խնդիրը:
Համագործակցության ծավալներն իսկապես զգալի են: Թուրքիան շուրջ 13 միլիարդ դոլար է ներդրել Ադրբեջանում, իսկ Ադրբեջանը Թուրքիայում ՝ մոտ 9 միլիարդ դոլար:
Կառուցելով իր տնտեսական «թյուրքական» ռազմավարությունները, որոնք հակասում են Ռուսաստանի և Չինաստանի եվրասիական ինտեգրման նախագծերին, Թուրքիան աշխարհաքաղաքական խնդիրներ է ստեղծում իր գործընկերների, այդ թվում՝ Ադրբեջանի համար: Որպես օրինակ կարելի է համարել Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Թուրքմենստանի արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումը, որի ընթացքում նրանք քննարկել են Լազուրիտի միջանցքի ստեղծումը և Անդրկասպյան գազատարի կառուցումը, որոնք ԱՄՆ-ի կողմից հստակ լոբբիստական են`ի հակադրություն չինական «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ծրագրին և Եվրասիական միության շրջանակներում կապերի զարգացմանը: Այսինքն՝ ձգտելով դառնալ ամենամեծ էներգետիկ հանգույցը, Անկարան հեշտությամբ զոհաբերում է իր «հարազատների» ռազմավարական շահերը՝ նրանց դնելով եվրասիական «շախմատի տախտակի» խոշորագույն խաղացողների դեմ:
Մեկ ա՞զգ, թե՞ մեկ պետություն
Գաղտնիք չէ, որ ժամանակակից Թուրքիայի պետական գաղափարախոսությունը պանիսլամիզմն ու պանթյուրքիզմն է: Առաջին զոհը հենց Ադրբեջանն էր, որին ուղղված էր «Մեկ ազգ, երկու պետություն» ձևակերպումը: 2019-ին «Օսմանյան սուլթան Ռեջեփ Առաջին»-ի ախորժակը բացվել էր, և 2 թիվը վերածվել է 6 թյուրքախոս պետությունների: Ինչ էլ որ հայտարարեն «մեծթուրանցիները», նրանց հրապարակած ապագա Օսմանյան կայսրության քարտեզները չեն ենթադրում անկախ Ադրբեջանի, Կենտրոնական Ասիայի երկրների և նույնիսկ Ռուսաստանի որոշ շրջանների գոյություն:
Բաքվի համար այժմ չափազանց կարևոր է շարունակել ռազմական միավորումներից, երկկողմ դիվանագիտությունից, հարևանների հետ կառուցողական երկխոսությունից և տնտեսական պրագմատիզմից հավասար հեռավորության պահպանման քաղաքականությունը: Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի հետ հարաբերություններին, ապա Ադրբեջանի ղեկավարությունը կարող է օգտագործել Բաքվի և Անկարայի միջև առկա ռազմավարական գործընկերությունը և վստահելի հարաբերությունները՝ թուրքական կողմին ներգրավելու համար տրանսպորտային, տնտեսական, ենթակառուցվածքային և ինտեգրման հնարավորություններում, որոնք բացվում են Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտության ավարտի արդյունքներով: