Կիբերհանցագործություններ․ աճի պատճառներն ու վտանգները 

Տեխնոլոգիաների զարգացումը մշտապես փոխում է մեր կյանքը՝ բերելով իր հետ նոր հնարավորություններ և առավելություններ։ Սակայն երբեմն էլ դրա զարգացումը նպաստում է հանցագործությունների նոր ձևերի ի հայտ գալուն, երբ տրված հնարավորություններից օգտվում են չարամտորեն։ Սրա լավագույն օրինակը թերևս նոր ժամանակներին հատուկ կիբերհանցագործություններն են։

Դրանից չեն խուսափում նույնիսկ քաղաքական գործիչները կամ հայտնի այլ մարդիկ։ Օրինակ՝ վերջին նման դեպքերից էր նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի անվամբ կեղծ օգտահաշվի բացումը։  Կամ Հայաստանի աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Արսեն Թորոսյանի անունով և նկարով WhatsApp հավելվածում բացվել էր կեղծ օգտահաշիվ, որից  նամակներ են ուղարկվել   տարբեր մարդկանց, այդ թվում՝ պետական պաշտոնյաների։ 

Կիբերհանցագործությունների աճի և դրանցից պաշտպանվելու վերաբերյալ Top-News.am-ը զրուցել է տեղեկատվական անվտանգության մասնագետ Սամվել Մարտիրոսյանի հետ։

Վերջին շրջանում կիբերհանցագործությունների աճի պատճառը համընդհանուր է և միայն մեզ մոտ չի նկատվում։ Ըստ փորձագետի՝ այն դարձել է միջազգային կրիմինալի մաս, հանցագործ խմբավորումները այստեղ են ներդնում իրենց էներգիան և ֆինանսները։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա պետք է փաստել, որ բնակչությունն ավելի շատ է սկսել օգտվել թվային ծառայություններից, ինչն էլ պատճառ է դարձել, որ մեր երկիրը կիբերհանցագործների համար ավելի հրապուրիչ շուկա դառնա։

Հանցագործները տարբեր միջոցներով են փորձում հասնել իրենց նպատակներին։ Վերջին տարիներին ավելի տարածված են ֆիշինգային հարձակումները, երբ հանցագործները կեղծ հղումներ են ուղարկում՝ նպատակ ունենալով վերցնել օգտատիրոջ բանկային տվյալները՝ գաղտնաբառեր, հաշիվներ և այլն։

Նաև տարածված են զեղծարարության այնպիսի դեպքեր, երբ մարդկանց համոզում են գումար ներդնել տարբեր համակարգերի մեջ՝ հետագայում մեծ շահույթ ստանալու նպատակով․ մարդիկ ինքնակամ իրենց գումարները տալիս են հանցագործներին։

Կիբերհանցագործությունները նաև անմասն չեն մնում քաղաքական գործընթացներից։ Սամվել Մարտիրոսյանի գնահատմամբ՝ նախընտրական փուլում ընդհանրապես թվային տիրույթում վտանգները շատանում են․ «մեզ մոտ առավել ևս դա արդեն երևում է, չնայած հեռու են դեռ ընտրությունները», - փաստում է Սամվել Մարտիրոսյանը։

Ըստ Մարտիրոսյանի՝ կա մի քանի շերտ․ առաջինը դա այլ պետությունների հաքերային ակտիվությունն է, երբ ընդհանուր հասարակական վիճակը հասկանալու նպատակով փորձում են տվյալներ ստանալ պետական կառույցներից, հասարակական կազմակերպություններից։ Հաքերային գրոհներին ուղղորդում է տեղեկատվականը, երբ դրսից ապատեղեկատվություն է նետվում դաշտ։ Նաև պայքար է գնում ներքաղաքական տիրույթում, հիմնականում ապատեղեկատվության տարածման միջոցով, ինչին նպաստում է նաև տեխնոլոգիաների զարգացումը, արհեստական բանականության կիրառումը։

Սամվել Մարտիրոսյանի հետ խոսեցինք նաև օրենսդրական դաշտում   կիբերհանցագործությունների դեմ պայքարի մեխանիզմների մասին։

Մարտիրոսյանի համար հուսադրող է կիբերանվտանգությանը վերաբերող օրենսդրական փոփոխությունների փաթեթը, որն այժմ Ազգային ժողովում է։ Ըստ Մարտիրոսյանի՝ լուրջ փոփոխություններ են սպասվում այս ոլորտում․ ստեղծվելու է ազգային կենտրոն և այլ ենթակառուցվածքներ։ Այնուամենայնիվ փորձագետը գտնում է, որ օրենսդրական փոփոխություններին պետք է նուրբ մոտենալ, զգուշորեն վերաբերվել, անել այնպես, որ կեղծիքի դեմ պայքարելու համար նախատեսված գործիքը չդառնա քաղաքական ճնշման գործիք։

Կիբերհանցագործություններից քաղաքացիներին պաշտպանելու համար նաև համագործակցում են պետական մարմինների հետ, հատկապես երբ խոսքը գնում է ազգային անվտանգության հարցերին կամ մարդկանց դեմ զանգվածային հարձակումներին։ Ստեղծվել է երեխաների թվային անվտանգության պաշտպանության հարթակ, որտեղ համագործակցում են նաև կիբերոստիկանության աշխատակիցների հետ։

Կիբերհանցագործությունների դեմ պայքարի վարչության Համացանցում ապօրինի բովանդակության եւ էլեկտրոնային ապացույցների հավաքման բաժնի պետ Արսեն Էլոյանը թվային տեխնոլոգիաների և համացանցի օգտագործումը  համեմատում է մեքենա վարելու հետ․ ինչպես մեքենա վարելիս պետք է հստակ իմանալ տրանսպորտային կանոնները և նշանները, այնպես էլ համացանցից օգտվելիս պետք է պահպանել անվտանգային կանոնները՝ կիբերհանցագործների հերթական զոհը չդառնալու համար։

Կիբերոստիկանության աշխատակից Արսեն Էլոյանի պարզաբանմամբ՝ կիբերհանցագործություններ են համարվում այն արարքները, որոնք վերաբերում են համակարգչային համակարգի և համակարգչային տվյալների անվտանգությանը, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների միջոցով արված խարդախությունները։

Այն, որ նմանատիպ հանցագործությունները իսկապես վերջին տարիներին ավելանում են, փաստեց նաև Էլոյանը։ Ըստ նրա՝ վերջին հինգ տարիների ընթացքում յուրաքանչյուր տարի 10–15 տոկոսով նախորդ տարվա համեմատ կիբերհանցագործությունների արձանագրված դեպքերի թիվը աճել է։

Էլոյանը այսպիսի աճը պայմանավորում է այն հանգամանքով, որ 2020 թ․ ընթացքում կորոնավիրուսի տարածման ընթացքում մի շարք սահմանափակումներով պայմանավորված մարդիկ սկսեցին ավելի շատ օգտվել օնլայն կամ թվային միջոցներից և ծառայություններից։ Փաստորեն կիբերհանցագործությունների աճի համար որպես տրիգեր է հանդիսացել կորոնավիրուսը և այդ շրջանի սահմանափակումները։

Էլոյանից ճշտեցինք նաև, թե որոնք են առավել տարածված կիբերհանցագործությունները։ Նրա դիտարկմամբ՝ բավականին հաճախացել են էլեկտրոնային դրամապանակներին և սոցիալական հարթակներում ու հավելվածներում գրանցված հաշիվներին ապօրինի տիրանալու դեպքերը։ Նաև շատացել են էլեկտրոնային խարդախությունները (դրանք իրականացվում են տարբեր եղանակներով)․ ֆիշինգային հարձակումների արդյունքում քաղաքացիների ֆինանսական միջոցների հափշտակությունները։ «Շատ են նաև ներդրումային խարդախությունները, երբ քաղաքացիներին համոզում են ներդրում կատարել ինչ-որ հարթակում՝ պայմանով, որ կունենան մեծ եկամուտներ։ Սակայն արդյունքը լինում է այն, որ քաղաքացիները դառնում են խարդախության զոհ և կորցնում են ներդրված գումարները»,-ընդգծում է Էլոյանը։

Հանցագործությունների կանխարգելման նպատակով «մենք մշտապես իրականացնում ենք իրազեկման ակցիաներ՝ հեռուստատեսային ալիքներով, սոցիալական հարթակներում, տարբեր տեսանյութերի միջոցով փորձում ենք ներկայացնել այն հանցագործության տեսակները, որոնք այդ ժամանակվա համար արդի են, այսինքն՝ իրենցից սպառնալիք են ներկայացնում», -ընդգծեց Էլոյանը։

Հայաստանը նաև հանդիսանում է կիբերհանցագործությունների մասին կոնվենցիայի անդամ, ինչը նշանակում է, որ մեր երկիրը պարտավորություններ ունի հարմարեցնելու իր ներքին օրենսդրական դաշտը կոնվենցիայի նորմերին։ Էլոյանի գնահատմամբ՝ քրեական օրենսգրքով նախատեսված համակարգչային հանցագործությունների հոդվածները մաքսիմալ համապատասխանեցված են այդ պարտավորություններին։

Top-News.am