Հազվագյուտ հողերի հսկայական հանքավայրի հայտնաբերման մասին Թուրքիայի պնդումների առնչությամբ կասկածները սրվում են
Մինչ Եվրոպան փորձում է աստիճանաբար դադարեցնել ռուսական էներգակիրների մատակարարումները, Թուրքիան, գուցե, եւս մի կարեւոր խնդիր է լուծել՝ մայրցամաքի գրեթե ամբողջությամբ կախվածությունը Չինաստանից հազվագյուտ հողերի վրա՝ մաքուր էներգիային անցումն ապահովելու համար:
Այս ամիս Անկարան հայտարարեց հազվագյուտ հողային տարրերի հսկայական հանքավայրի հայտնաբերման մասին, որը մշակվելուց հետո կարող է օգտագործվել էլեկտրամոբիլների, հողմային տուրբինների եւ արեւային մարտկոցների արտադրության համար:
Թուրք երկրաբանները հաշվարկել են, որ հյուսիսարեւմտյան Էսքիշեհիր քաղաքի մոտ գտնվող տարածքը մոտ 694 միլիոն տոննա հազվագյուտ հողային մետաղներ է պարունակում՝ զիջելով միայն 800 միլիոն տոննային Չինաստանում:
Մինչ Թուրքիան կարծում է, որ իր նոր հանքավայրը բավարար է 1000 տարվա ընթացքում աշխարհի կարիքները հոգալու համար, մետաղական տարրերի որակի կամ որակի վերաբերյալ հստակության բացակայությունը տարակուսանք է առաջացրել շատ վերլուծաբանների մոտ:
«Եթե նրանք հավակնեին նման մեծ հանքավայրի, ապա շատ հորատումներ կիրականացնեին եւ կիմանային, թե ինչ կա այնտեղ»,- DW-ին ասաց բրիտանական Hallgarten & Company-ի հետախուզական ընկերության տնօրեն եւ հանքարդյունաբերության ստրատեգ Քրիստոֆեր Էքլսթոունը:
Համաշխարհային Wood Mackensie խորհրդատվական ընկերության հազվագյուտ հողերի մասով հետազոտությունների տնօրեն Դեյվիդ Մերիմանն ասել է, որ թուրքական հանքավայրը, հավանաբար, հազվագյուտ հողային տարրեր է պարունակում՝ լանթան եւ շիճուկ, որոնք «ներկայումս զգալի գերազանցում են», այլ ոչ թե «պահանջարկ ունեցող ամենահազվագյուտ տեսակը»:
Բրիտանացի երկրաբան Քեթրին Գուդենաֆը վերջերս Wired ամսագրին հայտնել էր, որ թուրքական հանքավայրերը, հավանաբար, մոտ 14 միլիոն տոննա հազվագյուտ հողային էլեմենտների օքսիդներ են պարունակում, ինչը Չինաստանի գնահատված ռեսուրսների մեկ երրորդից պակաս է:
Ներկայումս Չինաստանը մատակարարում է աշխարհի հազվագյուտ հողային նյութերի մոտ չորս հինգերորդը եւ պատասխանատու է Եվրամիություն հազվագյուտ հողային մագնիսների ներմուծման մոտ 98 տոկոսի համար՝ տարեկան մոտ 16000 տոննա:
Չինաստանի մատակարարման շղթայի խոշորագույն օպերատորները պետական են եւ/կամ խոշոր սուբսիդիաներ են ստանում, ինչը թույլ է տալիս ասիական արտադրության մագնիսների արժեքը մոտ մեկ երրորդով ցածր պահել, քան դրանց եվրոպական գործընկերները:
Չինաստանի մենաշնորհը մտահոգություն է առաջացրել Բրյուսելում, Բեռլինում եւ Վաշինգտոնում, որ հազվագյուտ հողերը կարող են Պեկինի կողմից որպես լծակ օգտագործվել առեւտրային եւ աշխարհաքաղաքական վեճերում:
ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Ջանեթ Յելենն այս շաբաթ ասել է, որ Վաշինգտոնը ձգտում է նվազեցնել իր «չափից մեծ կախվածությունը» չինական հազվագյուտ հողերային տարրերից՝ մեղադրելով Պեկինին «հարկադրանք կիրառելու համար մի շարք երկրների վրա ճնշում գործադրելու համար, որոնց վարքագծին նրանք հավանություն չեն տալիս»:
ԵՄ-ն երկու տարի առաջ Հումքային նյութերի եվրոպական դաշինք էր ստեղծել՝ անդամ երկրներին երրորդ երկրներից առաջնային հումքի, այդ թվում՝ հազվագյուտ հողերի աղբյուրների դիվերսիֆիկացման գործում օգնելու համար:
Եթե հանքավայրն այդքան արժեքավոր է, որքան պնդում է Անկարան, այն Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին ՆԱՏՕ-ի իր դաշնակիցների վրա ազդեցության լրացուցիչ լծակներ կտա եւ կօգնի աջակցել թուրքական հիվանդ տնտեսությանը, որը 2018-ից արժութային ճգնաժամերի մեջ է:
Սակայն սա առաջին դեպքը չէ, երբ Էրդողանի հայտարարությունները թերահավատությամբ են ընդունվում։ Երկու տարի առաջ Անկարան հայտարարեց Սեւ ծովում բնական գազի հսկայական հանքավայրի հայտնաբերման մասին, որը, ըստ թուրք առաջնորդի, կնվազեցնի երկրի էներգակիրների ներկրման հսկայական ծախսերը:
Վերլուծաբանները կասկածում են, որ գազի մոտ 320 միլիարդ խորանարդ մետր (11.3 տրիլիոն խորանարդ ֆուտ) պաշարներն այնքան մեծ կլինեն, որքան կանխատեսվում էր, եւ որ գազի հանքավայրը կգործարկվի մինչեւ 2023 թվականը, ինչպես խոստացվել էր:
Արեւմուտքի համար ռազմավարական նշանակությունն այնպիսին է, որ շատ այլ պոտենցիալ հազվագյուտ հողային նախագծեր գերագնահատել են իրենց ներուժը վերջին տարիներին՝ փորձելով խթանել ներդրողների հետաքրքրությունը:
Էքսելսթոունը նշել է, որ մեկ տասնամյակ առաջ հազվագյուտ հողերի վերջին բումի ժամանակ «հայտնաբերված մեծ հանքավայրերից շատերը չափազանց ցածր որակի էին: Մերրիմանը նշել է, որ Wood Mackensie-ն ներկայումս հետեւում է մոտ 150 հազվագյուտ հողային նախագծերին ամբողջ աշխարհում, որոնք արդյունահանման փուլում են: Դրանցից 100-ը գտնվում են մշակման փուլում։
Ներկայումս Եվրոպայում հազվագյուտ հողերի մշակման միայն մի գործարան կա Էստոնիայում եւ շատ սահմանափակ թվով մագնիս արտադրողներ, որոնցից ամենամեծը գերմանական Vacuumschmelze-ն է:
Այնուամենայնիվ, շուկան արագորեն փոխվում է, եւ Չինաստանը տասը տարի անց կարող է նույն ուժը չունենալ, կանխատեսում է Էքլսթոունը:
«Չինաստանն արդեն կորցրել է իր գերակայությունը ծանր հազվագյուտ հողերի ոլորտում [որոնք կազմում են 17 հազվագյուտ հողերի գրեթե կեսը], այժմ նա ստիպվախ է ներմուծել դրանք»,- ասել է նա: