Հիմնավոր կասկածներ ունեմ, որ ի սկզբանե որոշված էր, որ մենք պետք է հետ չգայինք․ մեզ հետ ո՛չ սպա մնաց, ո՛չ տեղանքը ճանաչող որևէ անձ
«Իրավունքը» գրում է․ «Իրավունքը» զրուցել է «Բևեռների միացում» ազգային, սոցիալ-մշակությին վերլուծական ՀԿ հիմնադիր նախագահ Արթուր Վարդանյանի հետ, որն առաջիններից մեն էր, որ իր ջոկատով կամավորագրվել և մեկնել էր պատերազմ:
Ներկայացնում ենք հարցազրույցից հատված․
-Պարո՛ն Վարդանյան, պատերազմի առաջին օրերին ասում էիք, թե սա մեր վերջնական պատերազմն է և վերջնականապես մեր ազատությունն է որոշվելու: Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ չստացվեց:
- Միգուցե գիտեինք, թե ինչ կարգի պատերազմ է լինելու, բայց պատրաստ չէինք դրան, և նաև մեր թերությունները շատ էին: Նախ, սխալ կազմակերպչական աշխատանքներ տարանք, և ոչ թե նկատի ունեմ ջոկատներին, այլ պետական մակարդակով: Հենց առաջին օրվանից սկսած՝ սխալներն այնքան շատ էին, որ հնարավոր էր ընթացքում գոնե ուղղել: Հիշո՞ւմ եք՝ մինչև պատերազմը «Իրավունքին» տված իմ հարցազրույցներից մեկի ժամանակ զգուշացրել էի, որ Արցախը վտանգված է: Երբ սկսվեց Տավուշի ուղղությամբ հարձակում, արդեն այդ ժամանակ պետք է ունենայինք նախնական պատրաստված ջոկատներ և հասկանայինք՝ թշնամին իրականում պատրա՞ստ է խաղաղ բանակցությունների, թե՞ պատրաստվում է էլ ավելի լայնամասշտաբ հարձակման: Չեմ ասում, թե միայն ես եմ այդ մասին զգուշացրել, բոլորը գիտեին՝ թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունը, թե՛ հանրային գործիչները: Բայց, չգիտես ինչու, ոչինչ չձեռնարկեցինք, այլ հիմնվեցինք մի թեզի վրա, թե կան խաղաղ բանակցային տարբերակներ, մինչդեռ պետք էր հաշվի առնել մեր թշնամու ցանկությունը՝ նա խաղաղ բանակցությամբ ցանկանո՞ւմ է հասնել Արցախի խնդրի լուծման: Արդյունքում սա հաշվի չառանք, և մեզ համար եղավ ճակատագրական:
-Գուցե նախօրոք արդեն կանխորոշվա՞ծ էր պատերազմի այսպիսի ելքը, այսինքն՝ լավ էլ ամեն ինչ հաշվարկված էր...
֊ Հետաքրքիր է, որ հիմա շատերն ասում են, թե Արցախը արդեն վաճառված էր, և կային դավաճաններ: Հայրս զոհվել է Աղդամում 90-ականների պատերազմի ժամանակ, և միայն սա ինձ բավարար էր, որպեսզի չհամաձայնվեի Արցախի այն կարգավիճակի հետ, որ ներկայումս կա: Եվ ի վերջո, եթե Արցախը ծախված էր, և կային դավաճաններ, ինչո՞ւ պատասխանատվության չեն ենթարկվում: Եթե թե՛ պետական մակարդակով, թե՛ ընդդիմության, իշխանության, հանրային գործիչների, մտավորականների կողմից բարձրաձայնվում է, որ եղել է դավաճանություն այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր գնացել են կռվելու՝ լինի ժամկետային զինվոր, թե կամավոր, ապա ինչո՞ւ այդ դավաճանները պատասխանատվության չեն ենթարկվում: Ովքե՞ր են այդ դավաճանները, և ո՞ւմ պատճառով այսօր կորցրինք հայրենիքը: Այսօր վտանգի տակ է ներկայիս պետականությունը՝ ՀՀ անկախությունը, հիմա մենք այս հարցը ինչպե՞ս ենք լուծելու:
«Մի գնդապետ ինձ փաստացի ասաց՝ ձեզ վերացնելու են»
-Բացի դավաճանները, տևական ժամանակ խոսվում էր այն մասին, թե դասալքություն է եղել, որոշներն առանց հրամանի՝ դիրքեր են զիջել։ Ի՞նչ իրավիճակ էր կամավրրների մոտ:
-Նախ սկսեմ նրանից, որ երբ հասանք Մարտակերտի շրջանի Դրմբոն գյուղի խաչմերուկ՝ մինչև Սարսանգի ջրամբար, մեզնից, չգիտեմ ինչու, բոլորիցս երկուական «մագազին» հավաքեցին: Իսկ իմ զենքի առաջին փամփուշտով կրակել եմ թուրքին, որը գտնվում էր 20 մետր հեռավորության վրա: Զենքն առանց փորձարկելու էր, ինչն աննախադեպ երևույթ է: Այդպիսի բան չի կարելի, յուրաքանչյուր զինվոր, մի քիչ ռազմական ոլորտից հասկացող մեկը կփաստի, որ երբ դու մարտի դաշտ ես դուրս գալիս, պետք է փորձարկես քո ձեռքի զենքը: Իսկ եթե չես փորձում, չգիտես՝ միգուցե կրակելու պահին ձախողվես, և այն լինի ճակատագրական ոչ միայն քեզ համար, այլև քո կողքի կանգնած ընկերների: Հիմա հարց եմ տալիս՝ ինչո՞ւ նռնակ չեմ ունեցել, ինչո՞ւ կապ չեմ ունեցել: Առաջին օրը տվեցին կապ, բայց երկու ժամ հետո ինձնից վերցրին: Ասացին՝ տուր, ես էլ հանձնեցի: Մեզ բարձրացրել են Մռավ լեռը, ո՛չ կապ ենք ունեցել, ո՛չ նռնակ, շաբաթուկես անց՝ խնդրանքներից հետո նոր կապ տվեցին, որը չէր աշխատում, և ասացին, որ օգտագործենք միայն այն դեպքում, երբ մեր կյանքին վտանգ սպառնա: Այսինքն՝ զոհվելուց առաջ կապի դուրս գանք և ասենք՝ մենք այլևս չկանք: Ի դեպ, հետո եմ իմացել, որ մեր ռազմաճակատ մեկնելուց հետո՝ հոկտեմբերի 4-5-ին, լուրեր են տարածվել Հայաստանում, թե Արթուր Վարդանյանը՝ իր տղաների հետ, ովքեր կամավորագրվել էին մեր կազմակերպության հետ, բոլորն անհետ կորած են կամ զոհված: Ինչ-որ մարդիկ զանգահարել են մեր կազմակերպություն և նույնիսկ կնոջս ասել՝ Ձեր ամուսինն անհետ կորած է, եթե տեղեկություն եք ուզում իմանալ, եկեք Ստեփանակերտ: Ճիշտն ասած, այդպես էլ չհասկացա՝ որն էր միտքը:
-Ենթադրում եք, որ ինչ-որ կերպ ծրագրվա՞ծ էր Ձեր «անհետ կորելը» կամ «զոհվելը»:
-Ոչ թե ենթադրում եմ, այլ հիմնավոր կասկածներ ունեմ, որ հենց ի սկզբանե որոշված էր, որ մենք պետք է հետ չգայինք, որովհետև, երբ վերադարձանք Ստեփանակերտ, այնտեղ հանդիպեցի մի շատ լավ անձնավորության, որը գնդապետ էր (անունը չեմ տա, ցավոք, հետո զոհվեց), նա ինձ փաստացի ասաց՝ քեզ վերացնելու են, դու էլ հետ չես գալու, բայց թե ինչու, հետո կխոսենք:
Մեզ հետ ո՛չ սպա մնաց, ոչ տեղանքը ճանաչող որևէ անձ
-Իսկ առաջնագծում զգո՞ւմ էիք, որ ոչ միայն ճակատից, այլև թիկունքից կարող է վտանգ լինել:
- Միայն այն, որ մեզ իջեցրին մի տեղ և ասացին, թե այս դիրքը պետք է պահեք, բայց մեզ հետ ոչ սպա մնաց, ոչ տեղանքը ճանաչող որևէ անձ, արդեն կարելի էր որոշակի եզրակացություն անել: Դիրքերում էինք, երբ մի փոխգնդապետ գիշերվա ժամը 01:30-ին հայտնվեց ու հարցրեց, թե հրամանատարն ո՞վ է: Ինձ կանչեցին, հարցրի՝ ի՞նչ է պատահել, ասաց՝ հողերը ծախել են, թողեք, գնացեք, բայց ո՞ւր գնայինք, եթե ճանապարհ էլ չգիտեինք։
Մի նեղ կածան կար՝ 25 կմ ներքև, այդ անտառների միջով ո՞ւր գնայինք: Ճիշտն ասած, բարկացա և ասացի՝ կներեք, բառիս համար, բայց դուք հիմա՞ր եք: Այս տղաներն անձրևին, ցրտին կանգնած են դիրքում, դուք եկել ասում եք, թե հողերը ծախված են, հրահանգ են տվել, թե գնացեք: Եթե նույնիսկ այդպես է, ինչպե՞ս կարելի է խուճապ առաջացնել: Դրանից անցավ մեկ ժամ, ուրիշ կամավորականներ եկան և ասացին՝ թքած այդ ամենի վրա, մոռացե՛ք, մենք մնում ենք, մեր դիրքերը պահենք, դե, մենք մեր դիրքերից չէինք էլ շարժվել, ինչպես կայինք, այնպես մնացել էինք: Մի փաստ ևս ինձ շատ տարօրինակ թվաց, երբ բարձրացանք դիրքեր, երկրորդ օրն ինձ մոտեցավ մեր ջոկատից մեկն ու ասաց, թե իմանայինք այսպես է, չէինք գա, հողերը ծախված են: Ես խենթացել էի... Կարծես, դիտավորյալ էր արվում այդ ամենը՝ մարդկանց կոտրելու համար: Եվ խնդիրն այն է, որ հենց այդ նույն մարդիկ այսօր եկել և պաշտպանում են իշխանություններին: Ապշած եմ, չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչո՞ւ էին ամեն կերպ փորձում մեզ կոտրել, ո՞րն էր իմաստը: Իհարկե, մենք չընկճվեցինք, կռվեցինք, բայց մեզ հնարավորություն չտրվեց ծայրահեղ ծանր վիճակում տեղից շարժվելու: Ո՞ւմ հրահանգն էր, ո՞վ էր ծրագրավորել, չգիտեմ, բայց համոզված եմ՝ պատմությունը և ժամանակն ամեն ինչ իր տեղը կդնեն։
Մանրամասները՝ թերթի այսօրվա համարում: